Aandacht voor landschap terug van weggeweest

Met het Verdrag van Florence heeft Europa sinds 2000 een landschapsconventie. Bescherming, beheer en inrichting van landschappen zijn met dit verdrag op de beleidsagenda gezet. Elk EU-land neemt volgens de afspraken maatregelen om organisaties en overheden bewust te maken van de waarde van landschappen. Daarnaast moet elke lidstaat landschappen identificeren, bijzondere waarden vaststellen en kwaliteitsdoelstellingen omschrijven.

België bekrachtigde het verdrag bij wet op 15 juni 2004. Nederland volgde een jaar later met de ratificatie van het Verdrag van Florence. De Nederlandse regering voerde destijds een beleid dat in grote lijnen voldeed aan de beginselen van het verdrag. Daar kwam een jaar of vijf later verandering in.

Kwaliteit landschappen verbeteren

Internationaal samenwerken, landschapsbeleid beïnvloeden, de financiering verbreden en de kwaliteit van landschappen verbeteren zijn ook speerpunten uit het Landschapsmanifest dat eind 2005 tot stand kwam. In totaal 49 maatschappelijke organisaties spraken uit dat het thema landschap hoger op de agenda moest komen. Het gaat onder andere om Staatsbosbeheer, Natuurlijk Platteland Nederland en Vogelbescherming Nederland.

“Landschap vormt onze zichtbare omgeving. Het vertelt ons het verhaal over de geschiedenis van onze leefomgeving, het verklaart de verschillen en de samenhang”, zo staat in het manifest beschreven. “Niet alleen heeft het landschap zijn eigen identiteit, het vormt ook onderdeel van onze eigen identiteit. Landschap is van fundamenteel belang voor de kwaliteit van ons leven en ons welbevinden.”

Ontmanteling van landschapsbeleid

Onder de eerste twee kabinetten-Rutte is de aandacht voor het landschap in Nederland drastisch veranderd, zo staat in een wetenschappelijke artikel over de Europese landschapsconventie. De regering ziet landschap niet meer als nationale taak en legt de bal bij de provincies en gemeenten. Dat gaat gepaard met een “volledige ontmanteling van het landschapsbeleid”.

De decentralisatie is in lijn met de Europese afspraken, maar verloopt zonder duidelijke overdracht van taken, verantwoordelijkheden en budgetten. Het toont volgens de wetenschappers aan hoe kwetsbaar landschapsbeleid is. Ook de samenwerking tussen de organisaties binnen het Landschapsmanifest valt uit elkaar.

“Zorg voor Landschap”

In 2019 komt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) met het rapport Zorg voor Landschap. Daarin pleit deze overheidsinstantie voor een “landschapsinclusief omgevingsbeleid”. Ook neemt het PBL het standpunt in dat het ontbreken van een wettelijke landschapstoets mogelijk strijdig is met de verplichtingen uit het Verdrag van Florence.

Volgens het planbureau vormen de herziening van de Omgevingswetgeving, de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de komst van de Nationale Omgevingsvisie een momentum om het landschapsbeleid opnieuw vorm te geven. Het PBL vraagt om “het zorgvuldig afwegen van belangen en functies, van landschapsbehoud versus landschapsontwikkeling of zelfs -transformatie”, zo staat in het rapport. “Om te voorkomen dat we over tien, twintig jaar om ons heen kijken en beseffen dat we dit zo niet hebben gewild.”

Bewustzijn vergroten

Het tij lijkt de afgelopen jaren te keren, zo constateren ook de wetenschappers in het artikel. De Nationale Omgevingsvisie geeft provincies en gemeenten de ruimte om de kernwaarden van het landschappen te beschrijven en op te nemen in hun ruimtelijk beleid. Hoewel het niet wettelijk bindend is, zal het naar verwachting wel het bewustzijn vergroten.

Ook is het Programma ONS Landschap in het leven geroepen. Dat is erop gericht om de waarden en kwaliteiten van onze landschappen te beschermen en te versterken. Dit doet de landelijke overheid samen met andere overheden en maatschappelijke partijen. ONS Landschap richt haar pijlen vooral op ‘waardevolle gebieden met grote transitieopgaven”, zoals de kustgebieden, Het Groene Hart en het IJsselmeergebied.