Nieuwe kijk op onverenigbaarheid

In een serie van het vakblad Boomzorg blikken 4 specialisten met een nieuwe bril naar onverenigbaarheid in bomen. Er gaan 2 artikelen over de beperking van het visuele onderzoek, zoals blijkt uit praktijkvoorbeelden uit Flevoland en uit Haaksbergen. Het derde artikel gaat over een mogelijke en onbekende oorzaak van onverenigbaarheid. En waarom niet gewoon iepen op hun eigen wortel kweken?

Hormonaal onbegrip 

Er zijn twee bekende oorzaken van onverenigbaarheid: onverdraagzaamheid en een verschil in groeisnelheid tussen onderstam en ent. Maar er is mogelijk nog een derde oorzaak. Luuk Boender is boomtechnisch onderzoeker en gespecialiseerd in uitgestelde onverenigbaarheid. Hij verdiept zich in hormonale disbalans als oorzaak. De knoppen van de ent regelen via hormonale signalen het wortelstelsel van de onderstam, maar het kan mis gaan als de onderstam deze signalen niet goed ontvangt. Zo’n signaal dat verkeerd begrepen wordt, kan leiden tot een te fijn en daardoor instabiel wortelstelsel. Dat kan voor problemen zorgen als de boom groter wordt.

Nieuwe eisen aan boominspectie nodig 

Volgens Niek Vernooy, adviseur stedelijk groen, is de visuele boominspectie toe aan een vernieuwing, omdat ook bomen zonder visuele symptomen het slachtoffer kunnen zijn van onverenigbaarheid. Hij illustreert zijn stelling met een proef uit Flevoland. Na kap van 14 iepen met een visueel goede stamvoet bleek dat er bij 13 bomen sprake was van uitgestelde onverenigbaarheid. Vernooy concludeert hieruit dat de richtlijnen voor visuele inspectie niet voldoende zijn.

Ook boomadviseur Henk van Eldik heeft een praktijkvoorbeeld. In Haaksbergen bleken een visuele beoordeling en nader onderzoek bij linden geen goed beeld te schetsen van de problematiek. Na een trekproef zijn de bomen met de meeste symptomen naar beneden gehaald. Bij het doormidden zagen van de stam bleek: uitgestelde onverenigbaarheid. “Als het alleen bij een visuele beoordeling en nader onderzoek was gebleven, was de kans groot geweest dat deze problematiek pas op een later moment ontdekt zou zijn, met mogelijk grotere nadelige gevolgen. Daar moeten we lering uit trekken,” aldus Van Eldik. 

Iepen op eigen wortel

Ronnie Nijboer van Noordplant Kwekerijen komt voor iepen met een heel eenvoudige oplossing: kweek deze bomen gewoon op hun eigen wortel. Nijboer is deskundige op het vlak van onverenigbaarheid bij laanbomen, specifiek bij iepen. Hij plant liever een achterstallig gesnoeide iep op eigen wortel dan een perfect onderhouden iep op een onderstam. “Die achterstallige wortelechte iep heb je na een paar snoeibeurten weer op orde, maar het risico op onverenigbaarheid bij een geënte iep blijft je nog jaren achtervolgen.” 

Nijboer heeft goede ervaringen met een Duitse licentiehouder van Noordplant Kwekerijen, die altijd gestekte iepen levert. “En dat gaat prima, zowel qua beworteling en doorgroei als qua standvastigheid. Dus waarom zou je iepen nog enten of oculeren als je ook kunt stekken?” Nijboer vermoedt waar de bottleneck zit voor Nederlandse bedrijven: de investering in de verwarmde kas en nevelinstallatie die nodig zijn bij stekken.

‘Keten meer gezamenlijk optrekken’ 

Volgens Nijboer moet de keten zijn verantwoordelijkheid nemen. Het hele proces van vermeerdering tot verkoop en aanplant duurt zo lang, dat partijen hun verantwoordelijkheid kunnen ontlopen. Hoog tijd om dat te veranderen als sector, vindt Nijboer. 

Ook Van Eldik benoemt de keten. “Het is uiteindelijk een probleem dat de hele keten raakt: van kweker tot beheerder. Kapitaalvernietiging moet zoveel mogelijk worden voorkomen.” Hij vindt dat er scherper naar probleemcombinaties gekeken moet worden en dat registratie van de gebruikte onderstam op orde moet zijn.